रक्षाबंधन म्हणजे काय?
रक्षाबंधन हा हिंदू श्रावण महिन्यात येणारा एक पवित्र सण आहे, जिथे बहीण आपल्या भावाच्या मनगटावर राखी बांधते आणि त्याच्या दीर्घायुष्यासाठी प्रार्थना करते. भाऊ त्यातून बहिणीचे रक्षण करण्याची प्रतिज्ञा करतो. या सणाचे नावच “रक्षा” (संरक्षण) आणि “बंधन” (बंध) यांचा सुंदर संगम आहे.
महाराष्ट्रातील खास सण
- नारळीपूर्णिमा: महाराष्ट्रातील कोळी समुदाय रक्षाबंधन नारळीपूर्णिमा म्हणून साजरा करतो. समुद्र देवता वरुणाला नारळ अर्पण केला जातो आणि मोसमी मासेमारीचा प्रारंभ होतो. त्याच दिवशी राखी बांधली जाते, ही समुद्री जीवनाशी जुडलेली एक विधी आहे
- नारळीभात: त्या दिवशी नारळाच्या प्रेमपूर्ण चवीचे प्रसिद्ध महाराष्ट्रीयन पदार्थ नारळीभात घराघरात बनवला जातो
पौराणिक आख्यायिका
- महाभारतातील द्रौपदी आणि कृष्ण यांचा प्रसंग: द्रौपदीने कृष्णाच्या जखमी करंगळीवर साडीचा कापडा बांधला आणि कृष्णाने तिचे रक्षण करण्याचे वचन दिले ही रक्षाबंधनाची मूळ भावना आहे
- इंद्र-शची कथा: देवांना युद्धात विजय मिळावा म्हणून शचीने भगवान विष्णूचा राखी बांधला होता, ज्यामुळे राक्षाबंधनाची परंपरा सुरू झाली, असे मानले जाते
रक्षाबंधनाची उत्सवशैली आणि विधी
- बहीण भाऊरायाच्या हातावर उजव्या हाताला राखी बांधते, टिळक आणि अक्षता लावते, दिव्याने ओवाळते आणि गोडधोड देते
- भाऊ-बहिणीचा स्नेह हे फक्त रक्तबंध नाही राखी हा घनिष्ठ प्रेमाचा, सुरक्षिततेचा आणि पारंपरिक संस्कृतीचा संदेश देणारा सण आहे
महाराष्ट्रातल्या सांस्कृतिक रंगांचे मिश्रण
- नारळीपूर्णिमेशी जोडलेले लोकजीवन: कोळीबांधव हा सण आपले समुद्र जीवन व सांस्कृतिक श्रद्धांची परंपरा राखून साजरा करतात
- घराघरांत गोडधोड पदार्थांची रेलचेल असते:, जसे श्रीखंड, आम्रखंड, जिलबी, खाजा वगैरे—राखीचा सण महाराष्ट्रात खास असतो!
सारांश
रक्षाबंधन म्हणजे प्रेम, रक्षा, सांस्कृतिक वारसा आणि महाराष्ट्राची जीवंतता कोळी बांधवांची समुद्रपूजा, नारळीपौर्णिमा, पौराणिक आख्यायिका आणि पारंपरिक विधींनी हा सण अमर झाला आहे. साध्या राखीच्या धाग्यातच अशा अनेक कथांचा, संस्कारांचा आणि भावनांचा महासागर दडलेला आहे.
